Đền Hạ, đền Thượng, đền Ỷ La là những di tích văn hóa mang sự linh thiêng của tín ngưỡng thờ Mẫu, tạo nên một không gian văn hóa độc đáo, giàu bản sắc tại thành phố Tuyên Quang. Năm 2018, Lễ hội đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Lãnh đạo thành phố Tuyên Quang đánh trống khai hội đền Hạ, đền Thượng, đền Ỷ La.

Lễ hội rước mẫu đền Hạ, đền Thượng, đền Ỷ La được diễn ra ở 3 ngôi đền: đền Hạ, phường Tân Quang; đền Thượng, xã Tràng Đà và đền Ỷ La, phường Ỷ La thuộc thành phố Tuyên Quang.

Lễ hội bắt đầu từ huyền thoại về các Thánh Mẫu vốn là những nàng công chúa con vua du ngoạn thắng cảnh sông Lô mà hiến hóa về trời. Nhân dân lấy chỗ các nàng hiến hóa lập đền Tam Kỳ (nay là đền Hạ) thờ chị và đền Thượng là nơi thờ em. Đền Ỷ La được lập do có sự thay đổi về vị trí thờ của người chị. Hằng năm, họ gặp nhau 2 lần vào trung tuần tháng 2 và tháng 7 (âm lịch). Khi rước bài vị của Mẫu từ đền Thượng và đền Ỷ La về đền Hạ là biểu hiện sự gặp gỡ đoàn tụ, sum họp gia đình của 2 chị em Ngọc Lân và Phương Dung công chúa (Thánh Mẫu) được thờ ở trong 3 ngôi đền.

Bà Nguyễn Thị Biên, ở quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội cho biết, đây là lễ hội rất đặc sắc và mang truyền thống bản sắc dân tộc; bà đã đi lễ hội này nhiều lần và cảm thấy rất vui vẻ, xúc động.

Còn bà Kiều Bích Vân, đến từ thành phố Hải Phòng cho biết, các đền Mẫu ở Tuyên Quang gồm có đền Mẫu Tam Cờ, đền Mẫu Dùm và đền Mẫu Ỷ La. Đây đều là các ngôi đền thờ các con Vua Hùng thứ 17 được giáng về vùng đất Tuyên Quang. Do biết được sử sách như thế nên cứ mỗi khi lễ hội diễn ra là bà đều về đây để rước Mẫu.

Hoạt động văn nghệ tại Lễ hội.

Ông Nguyễn Xuân Nho, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Tuyên Quang cho biết, lễ hội rước Mẫu đền Hạ, đền Thượng và đền Ỷ La là lễ hội truyền thống không chỉ riêng của người dân sinh sống trên địa bàn thành phố Tuyên Quang mà còn là ngày hội của nhân dân các dân tộc tỉnh Tuyên Quang, được người dân bảo tồn và phát triển liên tục trong suốt chiều dài lịch sử của thành phố.

Đây là dịp để nhân dân các dân tộc thành phố Tuyên Quang thành kính, tỏ lòng tri ân công đức Thánh Mẫu đối với cộng đồng các dân tộc sinh sống trên địa bàn. Đồng thời, cũng là dịp để người dân bày tỏ khát vọng của mình, cầu cho cuộc sống ấm no, hạnh phúc, nhân cường, vật thịnh, mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt bội thu, nhà nhà an khang, thịnh vượng.

Lễ hội đền Hạ, đền Thượng, đền Ỷ La năm 2023 được tổ chức từ ngày 2 đến 7/3 (tức từ 11 đến 16 tháng 2 âm lịch) với các hoạt động gắn liền tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ như: lễ rước kiệu từ đền Thượng, đền Ỷ La về đền Hạ, lễ rước nước và thả hoa đăng.

Bên cạnh đó, phần hội sẽ mang đến cho người dân và du khách thập phương một không gian văn hóa đa dạng với nhiều hoạt động như: liên hoan trình diễn thực hành nghi lễ tín ngưỡng thờ mẫu Tam phủ, các hoạt động văn hóa, văn nghệ, các trò chơi dân gian.

Đây cũng là dịp giới thiệu, quảng bá, tôn vinh, phát huy các giá trị văn hóa, các di tích cấp quốc gia của thành phố Tuyên Quang với bạn bè, du khách trong nước và quốc tế, góp phần vào sự phát triển chung của ngành du lịch Tuyên Quang.

Tỉnh Tuyên Quang phấn đấu đến năm 2025, đón hơn 2,6 triệu lượt khách du lịch. Tổng thu từ du lịch hơn 4.000 tỷ đồng, đóng góp cho GRDP khoảng 5%, tạo việc làm cho khoảng 20.000 lao động.